Organización Territorial

Santa Mariña de Arcos da Condesa, constituída en Entidade Local Menor polo Decreto de 18 de xaneiro do 1946 (B.O.E. número 41, do 10 de febreiro de 1946), é unha das nove parroquias do municipio de Caldas de Reis (Pontevedra).

Cunha extensión de 760 hectáreas, limita ao Norte coa parroquia de Santa María de Caldas de Reis (Caldas de Reis) e coa de San Salvador de Saiáns (Moraña); ao Sur coa de San Cristovo de Briallos (Portas); ao Leste coa de San Salvador de Saiáns (Moraña); e ao Oeste coa de Santa María de Portas (Portas).

É probable que o seu nome derive, por unha banda, do latín arcix, que significa “castelo ou fortaleza” e, por outra banda, da condesa Munia Froilaz (Traba, Laxe, A Coruña, c. 1080 - 4.XI.1147 post.), filla de Froila Vermúdez e Lucía, irmá de Ermesinda Froilaz e media irmá dos condes Gonzalo Froilaz, Pedro Froilaz e Rodrigo Froilaz, e polo tanto, membro da familia dos Traba, que reconstruíron un antigo mosteiro, segundo Hipólito de Saa, o de San Breixo de Arcos, fundado polos seus antepasados e posteriormente doado ao Arzobispo Xelmírez. Consérvase na Universidade compostelá un fragmento de contrato datado no ano 898 que fai referencia á comunidade monacal que o ocupaba. Munia estuvo casada con Paio Menéndez, fillo de Goda. Tiveron ao menos unha filla, Mariña Peláez, e un fillo de nome descoñecido, que faleceu afogado no mar, nas proximidades de Xubia. Tras o falecemento de Paio, Munia quixo facer vida relixiosa e figura como "Deo vota" no ano 1110, destacando como fundadora do mosteiro de San Salvador de Pedroso, onde foi sepultado o seu corpo. No século XIII as noticias sobre o mosteiro de Arcos son menores, aínda que perduran as relativas á parroquia. Séculos despois, no ano 1809 o exército de Napoleón arrasa Arcos, queima o pazo de Soutomarán, no lugar de Marán, onde Don Melchor López de Nodal foi asasinado. Ata o ano 1836 Arcos, que ata entonces era parroquia-couto do Cabildo de Santiago, pasou a formar parte do Municipio de Caldas de Reis, deixando de ter xurisdición propia. Entonces, veciñas e veciños solicitaron a súa separación e tras continuas reclamacións concedeúselle a Arcos da Condesa a súa constitución como Entidade Local Menor, unha das nove que existen en Galicia, oito na provincia de Pontevedra (Bembrive, Morgadáns, Chenlo, Pazos de Reis, Camposancos, Vilasobroso e Queimadelos) e unha na de Ourense (Berán).

Por ela atravesa a Vía Romana XIX, itinerario "antonino" que transcorre entre Braga e Lugo, e que coincide nun 85-90 % co Camiño Portugués a Santiago de Compostela.

Como integrante da Ruta Xacobea, atópase cruzada de Sur a Norte polo Camiño Portugués a Santiago de Compostela, que discorre polos núcleos de poboación de O Ameal e Baja, e en paralelo ao río Chaín. No entorno do Camiño atópase a Capela consagrada a Santa Lucía, concretamente no lugar do Ameal e da cal se coñece a súa existencia xa no ano 1607. Así mesmo, no ámbito territorial da freguesía érguese a Igrexa Parroquial de Santa Mariña, iniciada no século X e ampliada en sucesivas ocasións ata o século XVIII, no lugar de San Martiño, por onde algún peregrino continua o seu camiño, o que fai pensar na posibilidade de que nalgún momento da historia o Camiño a Santiago transcorrera por este lugar; de feito, destaca no muro traseiro da Igrexa a imaxe de Santiago Peregrino.

Conforme datos do Instituto Nacional de Estadística, a 1 de xaneiro do 2019, en Arcos da Condesa figuran censados 399 habitantes, repartidos en 10 entidades de poboación espalladas nas abas do Monte Agüeiros: Ameal, Arosa, Badoucos, Baja, Ceboleira, Marán, Penalta, San Martiño e Valsordo. Mais o número de persoas que habitan a parroquia supera os 400.